Oud worden, jong blijven: veerkracht! Dit was het thema van het symposium in het Elkerliek t.g.v. het 25-jarig bestaan van de afdeling geriatrie. Werd vroeger een oudere patiënt behandeld met weinig oog voor maatwerk en specifieke behoeften, nu wordt iedereen boven de 70 jaar direct gescreend op kwetsbaarheid. En als uit die screening een hoge mate van kwetsbaarheid blijkt, dan volgt een maatwerk behandeling op de afdeling Geriatrie. Waar een heel team klaar staat om deze complexe, kwetsbare patiënt te ondersteunen bij terugkeer naar een zelfstandig leven. Dat vraagt veerkracht van de patiënt en van het team.

Veerkracht was dan ook het thema van het symposium, waar twee gerenommeerde sprekers graag hun visie op gaven. 

Lowie Van Doninck is sinds 2005 werkzaam als hogeschooldocent bij de Academie voor Gezondheidszorg en als onderzoeker achtereenvolgens betrokken bij het lectoraat Gerontologie en het lectoraat Active Ageing, Avans hogeschool Breda. In de afgelopen jaren specialiseerde hij zich in de Blauwe Zones. In deze gebieden ligt de levensverwachting aanzienlijk hoger dan in Nederland. 

“Vanaf ongeveer het 50e levensjaar zie je een grote diversiteit in de gezondheid van mensen. Fascinerend in de Blauwe Zones is, dat zonder beleidsplannen, mensen in deze gebieden 12 jaar langer in goede gezondheid leven en gemiddeld 7 tot 8 jaar ouder worden dan hier. Onderbouwd door onderzoek zien we dat het gaat om de integraliteit van verschillende factoren: voeding, levensstijl, sociale verbinding en bewegen. De vraag: hoe blijf je gezond, vitaal en gemotiveerd, vraagt om een proactieve houding en maatschappelijk een preventief beleid.”

Blij zijn als het regent

“Wees blij al regent, want als je niet blij bent regent het ook”, zo citeerde Van Doninck een inwoner van een van de Blue Zones. Om daarmee te laten zien dat relativeren een belangrijke eigenschap is voor een veerkrachtig leven. Relativeren, de tijd nemen, vriendschappen koesteren, bewegen en gezond eten vormen toch wel de pijlers. Nu is het natuurlijk op een eiland als Sicilië anders dan hier, maar “we kunnen wel lessen trekken uit de onderzoeksresultaten en kijken wat we hier kunnen toepassen. Daarbij ben ik groot voorstander van nudgen, van kleine duwtjes in de goede richting geven. Van bijvoorbeeld vloerstickers met een looproute naar de trap in plaats van naar de lift; gebleken is dat 15% meer mensen dan de trap gebruiken. Van gezond eten bij een buffet vooropzetten, het minder gezonde achteraan; gebleken is dat men het bord eerder met gezond eten vult. Kleinere borden gebruiken is er ook zo een. Haakt aan bij wat men in de Blue Zone van Japen ‘hara hachi bu’ noemt: eet totdat je 80% verzadigd bent, da’s voldoende. Overeet jezelf niet. Het duurt namelijk even voordat je hersenen het seintje krijgen dat je voldoende gegeten hebt.  

Sociale verbinding

Heel belangrijk zijn vriendschappen volgens Van Doninck. “Koester ze”, is zijn advies. Hij haalt een mooie doordenker aan: Illness versus Wellness.

Illness (Engels voor ziekte) begint met een I – van ik, alleen. Wellness (Engels voor welzijn) begint met de We – van we, samen.

Prof. dr. Marcel Olde Rikkert is hoogleraar geriatrie en coördinator van het Radboudumc Alzheimer Centrum. Hij is tevens Principal investigator in het Donders Centre for Cognition and Behavior; Principal Lecturer en Principal Clinician in het Radboudumc. Daarnaast is hij hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

Zijn onderzoek betreft ontwikkelen en evalueren van complexe, multifacet interventies voor kwetsbare ouderen; bepalen en verbeteren van veerkracht (resilience) en kwetsbaarheid (frailty). Met zijn groep probeert hij zo zowel de werkzaamheid en doelmatigheid van deze nieuwe interventies vast te leggen als onderzoeksmethodologie geschikt te maken voor deze kwetsbare populatie.

“Verouderingsmechanismen verminderen het reservevermogen van alle orgaansystemen, terwijl dit als buffer bij ziekte en herstel van groot belang is. Die afname van reserve is ook de verklaring voor het vaak ontstaan van aspecifieke gezondheidsproblemen bij oudere patiënten, zoals het delier, valpartijen en acute achteruitgang in het functioneren. We geven nu dat verminderde reservevermogen vooral aan als het meer of minder kwetsbaar zijn voor allerlei complicaties na ziekte en ingrepen. Wat de patiënt echter nog meer interesseert is of hij of zij zal kunnen herstellen van die complicaties, ziekte en ingrepen. De oudere patiënt die herstelgericht beleid verkiest wil immers het liefst weer terug naar huis en geen grotere last voor anderen zijn. Daarom is het uiterst relevant een inschatting van het herstelvermogen te leren maken en deze te betrekken in goede gezamenlijke besluitvorming.” Aan de hand van casuïstiek ging hij in op wat op dit moment in wetenschappelijke en klinische zin wordt begrepen onder het begrip veerkracht; hoever we zijn met  het bepalen van de veerkracht van een patiënt in de klinische praktijk en wat zijn mogelijke interventies om de veerkracht te vergroten.

Positief framen

Olde Rikkert geeft nog een klinische tip: frame je boodschap positief. Doelgroep wil niet graag aangesproken worden als kwetsbare oudere. “Een voorbeeld uit onze praktijk. We hadden een cursus valpreventie georganiseerd. Wat bleek? Geen interesse. Toen hebben we hetzelfde aangeboden onder de noemer Balans en toen was er volop animo.”

Maatwerk

De betiteling kwetsbare oudere, heeft ook het gevaar in zich dat de hele groep over één kam gescheerd wordt. Terwijl, zo geeft Olde Rikkert aan, ouderen steeds meer van elkaar verschillen. Het is heel belangrijk om daar oog voor te hebben.

De uitdaging voor geriatrie? Dat is naar zijn mening het zoeken naar balans tussen ziektegerichte aanpak en symptoomgerichte aanpak. Maatwerk per patiënt.